ZAKRES DZIAŁALNOŚCI

• badania i konserwacja zabytkowego drewna archeologicznego
• konserwacja zabytków skórzanych
• konserwacja zabytków ceramicznych
• konserwacja zabytków metalowych
• monitorowanie warunków zalegania drewna na półwyspie biskupińskim
• konserwacja drewna budowlanego

ZAKRES BADAŃ

• degradacja drewna wykopaliskowego
• stabilizacja wymiarów drewna wykopaliskowego
• stan zachowania drewna w warunkach mokrego stanowiska archeologicznego

Dział Konserwacji Muzealiów w Biskupinie został założony w 1986 roku przez mgr inż. Leszka Babińskiego i specjalizuje się w konserwacji i rekonserwacji mokrego drewna archeologicznego oraz badaniami jego właściwości chemicznych i fizycznych.

Drewno archeologiczne jest materiałem organicznym, który w strefie klimatu umiarkowanego i chłodnego występuje na tzw. „mokrych stanowiskach archeologicznych”, czyli w miejscach o dużej wilgotności i środowisku beztlenowym. Gwarantuje to obiektom pochodzenia organicznego dobre warunki zalegania, przedmioty drewniane mogą przetrwać nawet kilkanaście tysięcy lat. Jednak na skutek działalności mikroorganizmów chemiczne właściwości drewna ulegają zmianom. Wydobyte na powierzchnie drewno archeologiczne charakteryzuje się dużą wilgotnością i ubytkiem masy, a także osłabieniem właściwości mechanicznych. Zabytki takie wymagają natychmiastowych zabiegów konserwatorskich już na stanowisku archeologicznym. Niezabezpieczenie obiektów przed utratą wilgoci czy działalnością mikroorganizmów może grozić nieodwracalnymi zmianami kształtu, a nawet całkowitą destrukcją zabytków już podczas prac wykopaliskowych.

Zabiegi konserwatorskie prowadzone na terenie pracowni opierają się głównie na wymianie wody na substancje, które stabilizują wymiary konserwowanego drewna i pozwalają na bezpieczne wysuszenie zabytku. W naszej pracowni do tego celu używamy poliglikoli nisko i wysokocząsteczkowych w zależności od właściwości drewna. W celu wysuszenia zabytków stosujemy też metodę liofilizacyjnego suszenia, o ile ta metoda jest właściwa dla konserwowanych obiektów.

Zabiegi rekonserwatorskie polegają głównie na:

• usunięciu z drewna poprzednich impregnatów i zaimpregnowaniu drewna współcześnie stosowanymi impregnatami,
• zabezpieczeniu powierzchni obiektów przez wzmocnienie jej właściwości mechanicznych,
• sklejeniu popękanych zabytków.

W DKM były konserwowane między innymi:

• płaskodenne czółno (dłubanka) z Lewina Brzeskiego (woj. opolskie), IV w. n.e., dł. 12,4 m. Obiekt eksponowany w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu,
• trumna kłodowa z Grochów Starych (woj. podlaskie), ok. II-III w. n.e., dł. 3,85 m, szer. 1,25 m. Obiekt eksponowany w Państwowym Muzeum w Białymstoku,
• cembrowina wczesnośredniowiecznej studni zrębowej z Pfettrach-Hőffen. Obiekt eksponowany w hallu Urzędu Gminy Altdorf (Bawaria, Niemcy),
• fragment czółna (dłubanki) ze wsi Kozarze (woj. podlaskie), I w. p.n.e., dł. 5,4 m,
• dębowe elementy konstrukcyjne wału obronnego średniowiecznego grodu warszawskiego,
• sosnowe i dębowe elementy cembrowiny studni z terenu średniowiecznego grodu w Tumie koło Łęczycy,
• fragmenty rur sosnowych sieci wodociągowej ze Żnina, przełom XV i XVI w.
• najstarszy znaleziony na ziemiach polskich ul kłodowy z Ujścia,
• pozostałości lasu sosnowego sprzed 12000 lat z badań geologicznych w Koźminie.

MONITOROWANIE STANOWISK MOKRYCH

W 2003 roku na terenie półwyspu biskupińskiego został założony system monitoringu zalegających pod ziemią materialnych pozostałości kultury łużyckiej. Jego celem jest ostrzeganie przed zmianami środowiska, które mogą destrukcyjnie wpływać na nieprzebadane jeszcze części stanowiska archeologicznego. System składa się z 6 stacji pomiarowych, na których regularnie w sposób nieinwazyjny prowadzone są odczyty właściwości fizykochemicznych środowiska pod powierzchnią ziemi. Badane są m.in. poziom wody gruntowej, pH, przewodność i redoks gleby, temperatura, opady atmosferyczne, stężenie wybranych jonów w wodzie gruntowej. W przypadku zbliżania się badanych parametrów do niekorzystnych poziomów, wprowadza się procedury ochronne, które mają na celu zapobiegać niekorzystnym zmianom.

NASYCALNIA DREWNA BUDOWLANEGO

Drewno przeznaczone do budowy rekonstrukcji na terenie Rezerwatu Archeologicznego w Biskupinie jest zabezpieczane w nasycalni ciśnieniowej znajdującej się na terenie Muzeum. Drewno impregnuje się pełnokomórkową metodą próżniową. Zabieg trwa od kilku do kilkunastu godzin w zależności od gatunku drewna i jego wymiarów. Impregnat wnika w głąb drewna, przesycając ścianę komórkową i zabezpiecza drewno przed niekorzystnym działaniem grzybów i owadów niszczących drewno. Zaimpregnowane drewno ma zmniejszone powinowactwo wobec ognia.

Bezchromowy preparat na bazie miedzi-HDO i związków boru, który jest stosowany podczas zabiegu, utrwalany jest w drewnie w trakcie schnięcia, dzięki czemu jest niewymywalny. Zabezpieczone drewno po utrwaleniu preparatu jest odporne na działanie czynników atmosferycznych, może też wchodzić w stały kontakt z gruntem lub wodą.

Impregnat jest przyjazny dla środowiska, obojętny dla roślin oraz nietoksyczny dla ludzi i zwierząt. Certyfikowane badania wykazały że spalenie impregnowanego drewna miedzią HDO prowadzi do uzyskania emisji, odpowiadających spaleniu drewna nieimpregnowanego. To powoduje że impregnowane drewno nie będzie w przyszłości obciążeniem dla środowiska. Warunkiem dobrze przeprowadzonej konserwacji jest wysuszone drewno o wilgotności poniżej 28%.

Nasycalnia prowadzi również komercyjne konserwacje dla osób, firm i instytucji, którym zależy na prawidłowym zabezpieczeniu drewna budowlanego.