WYSTAWY CZASOWE

Monumentalne grobowce z epoki kamienia.
Park Kulturowy Sarnowo. Park Kulturowy Wietrzychowice 

Wystawa prezentuje najstarsze zabytki architektury w Polsce w postaci monumentalnych grobowców kujawskich zbudowanych w epoce kamienia, ok. 5500 lat temu. Budowle te przez tysiąclecia były charakterystycznym i wyróżniającym się elementem krajobrazu Kujaw, Pomorza, Ziemi chełmińskiej i wschodniej Wielkopolski. Większość z nich została bezpowrotnie zniszczona w  XIX w. I w początkach XX wieku. Do naszych czasów przetrwały nieliczne. Obecnie z megalitami można zapoznać się w Parku Kulturowym Wietrzychowice i Parku Kulturowym Sarnowo, gdzie są one udostępnione do zwiedzania.

Kujawskie monumenty nazywane często megalitami (od greckich słów megas – wielki i lithos – kamień) budowano jako miejsca pochówku elity religijnej lub politycznej rolników z epoki kamienia. Nad grobami wznoszono nasypy ziemne,  o długości często przekraczającej 100 m. Nasypy te były ograniczane obstawami kamiennymi budowanymi z wielkich wielotonowych głazów, które nadawały grobowcom kształt wydłużonego trapezu lub trójkąta.    

Szczególnie ważną rolę w poznaniu i ochronie grobowców kujawskich od połowy XX wieku odgrywa Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi. W latach 1934-1974, pod kierunkiem prof. Dr hab. Konrada Jażdżewskiego zbadało najlepiej zachowane megality położone na terenie południowych Kujaw. Następnie Muzeum doprowadziło do powstania rezerwatów archeologicznych w Sarnowie i Wietrzychowicach, w których znalazły się w pełni zrekonstruowane grobowce, tzn. Przywrócono im wielkość i wygląd jakie miały w epoce kamienia. W 2006 r. i 2010 r.  Rezerwaty te, z inicjatywy samorządu Gminy Izbicy Kujawskiej i Gminy Lubraniec zostały przekształcone w Park Kulturowy Wietrzychowice i Park Kulturowy Sarnowo. 

W aranżacji wystawy, obok prezentacji zabytków odkrytych w grobowcach (zbiory Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi), ważną rolę odgrywa makieta cmentarzyska megalitycznego, rekonstrukcja grobu oraz wielkoformatowe wydruki zdjęć dokumentujących historię badań i stan obecny megalitów. Wystawa zawiera  rozbudowaną warstwę informacyjną pokazywaną w postaci multimedialnej oraz posterów.
Piotr Papiernik 

Organizatorzy wystawy: 

Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi 

Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego 

Samorządy Gminy Izbica Kujawska i Gminy Lubraniec 

Autorzy wystawy:
Dr Piotr Papiernik i mgr Elżbieta Górska (Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi)  

Kurator wystawy z ramienia Muzeum Archeologicznego w Biskupinie:
Joanna Witulska 

Autor zagadnień Grobowce kujawskie na Pałukach:
Szymon Nowaczyk (Muzeum Archeologiczne w Biskupinie) 

 Wystawa dostępna w Muzeum Archeologicznym w Biskupinie od kwietnia do października 2022 r. 

Między Słupią a Wierzycą – cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza w badaniach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku 

W badania cmentarzysk z okresu wczesnej epoki żelaza było zaangażowanych kilka pokoleń gdańskich archeologów. Zabytki, które można zobaczyć na wystawie „Między Słupią a Wierzycą”, są efektami ich odkryć.

Określenie „faza wielkowiejska” pojawiło się po raz pierwszy w 1929 roku w pracy niemieckiego archeologa Ernsta Petersena. Na Pomorzu fazę tę datuje się około 800–640/630 r. P.n.e., czyli u zarania wczesnej epoki żelaza. 

Z początkiem opisywanego okresu ludzie porzucili łużyckie cmentarzyska kurhanowe. Nowy typ stanowisk archeologicznych z fazy wielkowiejskiej to dość duże cmentarzyska ciałopalne. W tym czasie pojawiły się tajemnicze popielnice grobowe zdobione ornamentem parzystych „oczek”. Niektórzy badacze uważają, że stąd wzięły się późniejsze popielnice twarzowe. 

Na ziemiach Pomorza Wschodniego kultura pomorska dominowała przez ponad 250 lat: od końca VII do IV w. P.n.e. Opanowała również Wielkopolskę, część Polski środkowej, dochodząc aż do Śląska i Małopolski. Historyk Paweł Jasienica w książce „Polska Piastów” pisał o tajemniczym ludzie, który używa popielnic twarzowych i przypisywał mu zasługę pierwszego zjednoczenia ziem polskich. 

Cmentarzyska kultury pomorskiej lokowane były najczęściej na niewielkich piaszczystych wyniesieniach. Obejmowały po kilka kamiennych grobów – zbudowanych z kamiennych płyt – które stopniowo wypełniano popielnicami. 

Popielnice twarzowe znajdowane w grobach były wymodelowane różnie, w zależności od egzemplarza. Niektórzy badacze snuli teorię, że popielnice przedstawiają bóstwa śmierci. Jednak inni zwracali uwagę, że wizerunki są niepowtarzalne. Może więc tworzono je z intencją oddania indywidualnych rysów zmarłego? 

Organizator wystawy:
Muzeum Archeologiczne w Gdańsku 

Kurator wystawy:
dr Piotr Fudziński 

Kurator wystawy z ramienia Muzeum Archeologicznego w Biskupinie:
Joanna Witulska 

Wystawa dostępna w Muzeum Archeologicznym w Biskupinie od czerwca do listopada 2022 r. 

Do stworzenia wystawy wykorzystano wyniki badań wykonanych w ramach zadania spółfinansowanego ze środków MKiDN w latach 2019-2020 w ramach programu „Ochrona zabytków archeologicznych”.

Na skraju tęczy pod smoczą strażą.
Skarby przedmiotów metalowych z Brudzynia, Cierpic i Elgiszewa.

W języku polskim pojęcie skarbu ma bardzo szerokie znaczenie. Mogą to być zarówno dobra materialne, jak i bliska osoba. Wyolbrzymione, nieprzebrane bogactwa prezentowane są w utworach kultury popularnej, dlatego też, gdy media informują o odkryciu skarbu, wiele osób może myśleć o równo ułożonych sztabach złota, bądź drogocennych artefaktach wynoszonych w torbie przewieszonej przez ramię awanturnika dr Henry’ego Waltona Jonesa Jr., znanego jako Indiana Jones.

Bardzo często chodzi jednak o skarb jako kategorię znaleziska archeologicznego. Współcześnie, wraz z upowszechnieniem się detektorów metali, skarby (szczególnie te składające się z przedmiotów metalowych) znajdowane są coraz częściej. Odkrywane są zazwyczaj przypadkowo i wyjmowane z ziemi przez samych eksploratorów, przez co ich szeroki kontekst, tak ważny dla archeologów, ulega całkowitemu zniszczeniu. Prawdziwym skarbem dla nauki są bowiem informacje z przeszłości zawarte w skarbach i miejscu ich depozycji, a nie – jak powszechnie mogłoby się wydawać – same przedmioty.

Na wystawie prezentowane są trzy skarby z terenów województwa kujawsko-pomorskiego, datowane na przełom epok brązu i żelaza, odnalezione w trakcie poszukiwań z wykrywaczami metali. Każdy z nich prezentuje inną historię.

Skarb z Brudzynia składa się ze 112 metalowych zabytków, w tym 90 wykonanych z brązu i 22 z żelaza. Nie ma pewności czy znalezisko to jest jednorodne, czy też jest zbiorem różnych zabytków połączonych współcześnie w jedno „znalezisko”. Możliwe, że te cenne przedmioty były pospiesznie spakowane w jakiś pojemnik i ukryte przez ich właścicieli w sytuacji związanej z nieznanym zagrożeniem. Równie dobrze mogą być śladem rabunku i dramatycznych zdarzeń mających miejsce u progu epoki żelaza. 

Skarb z Cierpic to 158 elementów uździenicy końskiej, zachowanych w 174 fragmentach. Jest to znalezisko wyjątkowe na tle wielu tego rodzaju odkryć na obszarze Polski. Ekskluzywne wyposażenie w postaci końskiego ogłowia trafiło do ziemi w nieznanych nam okolicznościach. Nie ma jednak wątpliwości, że dotarło ono na obszar obecnego województwa kujawsko-pomorskiego pod koniec epoki brązu jako import z odległych stron. 

W skład skarbu z Elgiszewa wchodzą 34 wyroby z brązu i jeden kamienny dysk. Oprócz różnorodnych ozdób i fragmentów metalowych naczyń, na szczególną uwagę zasługują narzędzia wykorzystywane w produkcji metalurgicznej. Być może są przedmioty będące własnością wędrownego brązownika. 

Organizator wystawy: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie
Kurator: Joanna Witulska 

Autorzy tekstów: 

• dr Marcin Maciejewski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej) na podstawie artykułu O skarbach w mitach, kulturze popularnej i archeologii, który ukazał się w Archeologii Żywej 3/2019 Skarby, Depozyty, Unikaty 
• Magdalena Stawniak (Muzeum Archeologiczne w Biskupinie) 
• teksty na podstawie publikacji Pradziejowe cymelia województwa kujawsko-pomorskiego. Skarby ludności kultury łużyckiej z Brudzynia, Cierpic i Elgiszewa, red. J. Gackowski, S. Gawiński, M. Sosnowski, H. P. Dąbrowski, Toruń 2022 
• grafiki na podstawie ulotki Zabytki. Znalezłeś? Chroń! wydanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa 

Korekty tekstów: Łukasz Gackowski, dr Magdalena Przymorska-Sztuczka, Albin Sokół (Muzeum Archeologiczne w Biskupinie)
Projekt graficzny: Justyna Łuczka (Muzeum Archeologiczne w Biskupinie) 

Patronat medialny:

Wystawa dostępna w Muzeum Archeologicznym w Biskupinie od czerwca do listopada 2022 r.

WYSTAWY STAŁE

Świt historii nad Jeziorem Biskupińskim

kuratorki: Danuta Piotrowska PMA Oddział w Biskupinie (potem PMA), Anna Grossman PMA Oddział w Biskupinie (potem MAB)
projekt graficzny: Jan Żabko-Potopowicz

Wystawa obecna w pawilonie muzealnym, czynna przez cały rok. Poświęcona jest dziejom Biskupina w świetle dostępnych źródeł archeologicznych i historycznych. Pokazuje dawne osadnictwo od czasów późnopaleolitycznych łowców-zbieraczy, przez epokę pierwszych rolników, epokę budowniczych słynnej osady obronnej na półwyspie Jeziora Biskupińskiego, po wczesne i późne średniowiecze. Obok zabytków archeologicznych, pozyskanych z badań wykopaliskowych w Biskupinie i okolicach, na wystawie można zapoznać się z kopią ważnego dla historii Biskupina dokumentu, Bulli Innocentego II z 1136 roku, w którym po raz pierwszy wymieniona jest nazwa obecnej miejscowości.

Epoka pierwszych rolników

kurator: Szymon Nowaczyk MAB
projekt graficzny: Justyna Łuczka

Wystawa sezonowa, dostępna w rekonstrukcji „długiego domu” na terenie „Osady pierwszych rolników”, czynna od maja do października. Dotyczy przemian kulturowych zachodzących w epoce neolitu z perspektywy rejonu dzisiejszego Biskupina. Ukazuje doniosłą rolę wprowadzenia rolnictwa i hodowli dla rozwoju społeczno-gospodarczego mieszkających tu grup ludzkich. Obrazuje ich życie codzienne i obrzędowość – nowe techniki gładzenia narzędzi z kamienia i wiercenia w nich otworów, przedmioty z kości i poroża, gliniane naczynia oraz pierwsze ozdoby miedziane.